Pusaka YM Dato’ Penghulu Dagang Lenggeng atau lebih dikenali YM Dato’ Dagang Lenggeng diwujudkan YTM Dato’ Klana Petra Sendeng Undang Luak Sungei Ujong ke-V atas permohonan pendekar Rawa bernama Panglima Garang Latun dalam 1840-an.

Mukim Lenggeng pada waktu itu menerima kedatangan ramai orang Melayu Anak Dagang dari Sumatera, selain penduduk dari kawasan lain di Tanah Melayu.

Orang-orang Melayu Anak Dagang ini memerlukan seorang ketua bagi urusan pentadbiran selain menjadi wakil mereka dalam pemerintahan YTM Dato’ Klana Petra.

YM Dato’ Penghulu Dagang Lenggeng sebagai Dato’ Lembaga Lingkungan bernaung di bawah YM Dato’ Johan Tua Tahu Lembaga Waris Klana di-Hulu Luak Sungei Ujong.

YM Dato’ Penghulu Dagang bertanggungjawab mengetuai Buapak Waris Melayu Anak Dagang bergelar YM To’ Empat di Lenggeng. Pentadbiran YM Dato’ Penghulu Dagang dibantu tiga Orang Besar iaitu:

– YM Dato’ Menteri Penghulu
– YM Dato’ Baginda Raja (Kampung Daching)
– YM Dato’ Lela (Kampung Daching)

Selain tiga Orang Besar, setakat Disember 2023 rekod mencatatkan terdapat seramai 15 YM To’-To’ Empat di bawah naungan YM Dato’ Penghulu Dagang Lenggeng.

Penyandang pusaka perjawatan YM Dato’ Penghulu Dagang Lenggeng dipilih dalam kalangan waris Melayu Anak Dagang di Lenggeng menerusi kesepakatan YM To’-To’ Empat.

Namun, sekiranya kebulatan/konsensus gagal dicapai, YM Dato’ Johan Tua Tahu boleh campur tangan dalam menentukan waris Melayu Anak-anak Dagang yang menjadi YM Dato’ Penghulu Dagang.

Antara kampung-kampung di bawah kawal selia YM Dato’ Penghulu Dagang Lenggeng:
1. Kampung Tarun
2. Kampung Daching
3. Kampung Daching Seberang
4. Kampung Daching Hilir
5. Kampung Sungai Machang Hulu
6. Kampung Sungai Machang Hilir
7. Kampung Sungai Bioh
8. Kampung Bukit Kepong
9. Kampung Sungai Jai
10 Kampung Sungai Jai Ulu (Kampung Kuntang)
11. Kampung Jelebu
12. Kampung Tengah
13. Kampung Rawa Hilir
14. Kampung Rawa Tengah
15. Kampung Rawa Hulu
16. Kampung Semantong
17. Kampung Masjid
18. Kampung Katub
19. Kampung Terendam
20. Kampung Sompo
21. Pekan Lenggeng
22. Pekan Broga

Sementara itu, taman-taman perumahan di bawah jagaan YM Dato’ Penghulu Dagang Lenggeng adalah:
1. Bandar Tasik Senangin/Mahkota Hill
2. Taman Klana Jaya
3. Rumah Rakyat Lenggeng

Terdapat enam masjid di bawah YM Dato’ Penghulu Dagang di jajahan Lenggeng iaitu:

1. Masjid Kariah Lenggeng (Masjid Batu) – masjid adat bagi Waris Anak-anak Dagang Lenggeng
2. Masjid Kariah Sungai Machang Hilir
3. Masjid Kariah Sungai Machang Ulu
4. Masjid Kariah Sungai Jai
5. Masjid Kariah Kampung Daching
6. Masjid Bandar Tasik Senangin (dalam pembinaan)

Antara peranan YM Dato’ Penghulu Dagang Lenggeng ialah menjadi wakil YM Dato’ Johan Tua Tahu Lembaga Waris Klana di-Hulu dalam menjalankan pemerintahan di jajahan Lenggeng. Peranan-peranan itu ialah:

– Mengetuai YM To’-To’ Empat memastikan perjalanan pentadbiran agama Islam dan adat Lenggeng berjalan lancar.

– Mengetuai YM To’-To’ Empat menjaga hal ehwal institusi agama Islam seperti masjid, urusan nikah kahwin dan perkara berkaitan agama di Lenggeng. Antaranya: –
i) urusan nikah kahwin waris
ii) urusan penetapan mas kahwin waris
iii) memastikan tiada amalan ajaran sesat di kariah masjid
iv) memperaku calon pegawai masjid bagi kariah masing-masing
v) mencalonkan pegawai masjid untuk watikah YTM Dato’ Klana Petra
vi) mengimarahkan aktiviti masjid dan kemasyarakatan
vii) menyelia persempadanan kariah masjid-masjid

– Memberi dan menyampaikan pandangan waris Melayu Anak-anak Dagang di Lenggeng terhadap YM Dato’ Lembaga Waris Klana di-Hulu untuk dipersembahkan kepada YTM Dato’ Klana Petra berhubung perkara berkaitan agama Islam, adat dan hal negeri.

– Menjaga kedudukan istimewa orang Melayu termasuk tanah simpanan Melayu di Lenggeng serta kepentingan sah kaum lain.

Nota 1: Istilah ‘Melayu Anak Dagang’ merujuk kepada suku-suku pribumi Nusantara yang bukan penduduk asal Semenanjung. Mereka berasal dari Kepulauan Indonesia, Champa, Filipina dan Brunei.

Nota 2: Sebelum pengenalan pentadbiran kolonial Inggeris, YM Dato’ Penghulu Dagang diberi kuasa mengutip cukai, denda mahkamah dan zakat di Lenggeng.

Nota 3: Kutipan cukai dan zakat itu diserahkan kepada YM Dato’ Johan Tua Tahu untuk dibawa ke Pantai, dan kemudian diserahkan kepada YTM Dato’ Klana Petra Undang Luak Sungei Ujong.

Nota 4: Selepas kemerdekaan pada 1957, YM Dato’ Penghulu Dagang Lenggeng masih mengutip zakat sehinggalah kuasa itu diserahkan kepada Jabatan Agama Islam Negeri Sembilan pada 1960-an.

Nota 5: Lingkungan Lenggeng tidak mengamalkan Adat Perpatih dan tiada tanah adat melainkan Tanah Simpanan Melayu. Amalan adatnya hampir sama dengan adat asli Minangkabau yang disesuaikan dengan masyarakat setempat.

Nota 6: Bekas menteri Tan Sri Rais Yatim merupakan Waris Melayu Anak Dagang Lenggeng (daripada Waris Anak Agam) di bawah kuasa YM Dato’ Penghulu Dagang. Ibunya berasal dari Kampung Katub, Lenggeng sebelum berhijrah ke Jelebu.

Nota 7: Bekas Speaker Dewan Undangan Negeri Sembilan YB Dato’ Haji Zulkefly Mohamad bin Omar juga antara Waris Melayu Anak Dagang (daripada Waris Biduanda Rembau Lenggeng) dan di bawah kekuasaan YM Dato’ Penghulu Dagang.

Nota 8: Dari segi kekananan, kedudukan YM Dato’ Penghulu Dagang selepas YM Dato’ Lela Perkasa Mendom di Lingkungan Lenggeng, namun mempunyai buapak paling ramai berbanding Dato’ Lembaga Lingkungan lain di Sungei Ujong.

Nota 9: Dalam kerapatan adat pada Februari 2023 di Masjid Khairiah Lenggeng, telah disepakati dan dipersetujui YM Dato’ Johan Tua Tahu, YM Dato’ Lela Perkasa Mendom, YM To’-To’ Empat dan YM To’-To’ Buapak bahawa dua lagi kariah masjid di Nilai (Masjid Al-Azim Taman Semarak & Masjid Nilai Impian) diletakkan di bawah seliaan YM Dato’ Penghulu Dagang.

Nota 10: YM Dato’ Penghulu Dagang berhak menerima tiga das tembakan meriam penghormatan (gun salute) semasa istiadat berlangsung.

Sumber penceritaan:

1. Warta Kerajaan Negeri Sembilan, Nicholson F.W, 1894
2. JMBRAS, Adat Sungei Ujong, 1895
3. JMBRAS, Sungei Ujong, JM Gullick, 1949
4. Minit mesyuarat perjumpaan ketua-ketua adat Lenggeng, YM Dato’ Penghulu Dagang Haji Abdullah bin Haji Yusof, 1959
5. Sejarah Pertempatan dan Perkembangan Ekonomi Masyarakat Minangkabau di Lenggeng, Negeri Sembilan, Universiti Kebangsaan Malaysia, Nazilah Mat Naziri, 1988
6. Minit mesyuarat perjumpaan ketua-ketua adat Lenggeng dengan Yang Mulia Dato’ Johan, YM To’ Empat Kumpulan Haji Othman bin Rasul, 2003
7. Portal Rasmi Masjid Malaysia, Jabatan Kemajuan Islam Malaysia, 2022
8. Artikel Melayu Anak Dagang di Tanah Melayu, Ruhul Hayat, laman web lelarentaka.com, 6 Mac 2022